We zien ze af en toe ontstaan, een brede blokkade door een groot hogedrukgebied boven Noord-Europa. Hier bespreken we het voorbeeld van een blokkade rond 20 september 2024. Deze ontstond door het samengaan van een hogedrukgebied bij Engeland met een ander hoog boven Rusland. Wat zijn de kenmerken ervan, en wat betekent (in zomer of winter) zo’n blokkade voor het weer in onze regio?
Brede blokkade met Oost-stroming
We spreken van een blokkade wanneer de straalstroom, die zich normaal rond de 50e breedtegraad bevindt, op een veel noordelijker of zuidelijker positie komt te liggen doordat ze moet wijken voor een groot hogedrukgebied. Dit hogedrukgebied kan de vorm van een omega hebben, dan wordt het geflankeerd door een warme zuidelijke stroming aan de westkant en een koude noordelijke stroming aan de oostzijde. Het hogedrukgebied kan ook veel breder zijn, dan zien we een groot gebied met oostenwind aan de zuidkant en op hoge breedten een versterkte westenwind. Zo’n brede blokkade zien we juist deze week, zie de weerkaarten op 500 hPa en die voor de gronddruk voor donderdag 19 september 00z. Op alle niveaus in de atmosfeer is de luchtdruk hoog boven geheel Noord-Europa, en is de luchtdruk relatief laag boven het Middellandse Zeegebied.
Zo’n brede blokkade kan langer dan een week standhouden.
Blokkade in zomer of winter: dat maakt veel uit
In het hogedrukgebied is het op 1500m relatief warm (en droog) door advectie van warme lucht aan de westflank van het hoog en door doorgaande dalende bewegingen, we zien dit patroon duidelijk terug op de 850 hPa kaart met de anomalie van de temperatuur op 1500m. Maar wat de temperatuurafwijking aan de grond is, hangt van het seizoen af. In de winter koelt de grenslaag af, zeker boven sneeuw, en leidt de blokkade tot koud winterweer onder een sterke inversie. In het zomerhalfjaar warmt de zon de lucht sterk op, en versterkt door de hoge temperatuur op 1500m wordt het op den duur zelfs heet.
Nu, in september, zitten we in een overgangsperiode. In Rusland en Oost-Europa is de lucht nog nazomers warm, en de oostenwind voert dus vrij warme lucht aan. De nachtelijke afkoeling en de opwarming door de zon overdag houden elkaar min of meer in evenwicht. De kans op hardnekkige mist is nog klein. Dezelfde weerkaart in oktober en de oostenwind is al duidelijk schraler en kouder!
Niet altijd zonnig, niet altijd droog
Is het nu altijd zonnig met die oostenwind? Nee, zeker niet. Bij aanvoer via de Oostzee kan er bewolking ontstaan, zeker in de winter doordat koude lucht over relatief warm water strijkt. Meer in het algemeen kunnen er in de winter, onder de inversie, grote velden met mist en stratus meegevoerd worden. In dat geval speelt de orografie ook een belangrijke rol. De hogere delen van Eifel/Ardennen kunnen bijvoorbeeld net uitsteken boven de lage bewolking.
Hetzelfde kunnen we zeggen van de neerslag. Het is niet altijd droog met die oostelijke aanvoer. In de winter is lichte sneeuw mogelijk, in de zomer kan bij voldoende vocht een warmte-onweer ontstaan.